De man die zijn snor in brand stak

Het leven en de taalmuziek van de eenzame chroniqueur van Antwerpen: J.M.H. Berckmans
Een podcast van Radio Rix en Antwerpen Boekenstad, naar een idee van de Gangsters Van De Grauwzone

‘Het zijn rare tijden hé!’ Een boutade van jewelste dezer dagen, maar daarom helaas niet minder waar. De pandemie confronteert ons intussen al meer dan een jaar met vereenzaming, isolatie en dystopische gedachten. Maar het werk van een bijzondere Antwerpse schrijver bleek reeds in de jaren ’90 doorspekt te zijn met die thema’s die ons momenteel zo bezig houden. Niemand minder dan J.M.H. Berckmans bracht toen al het verhaal van een eenzame, angstige man in een dolgedraaide samenleving waarop hij geen vat heeft.

J.M.H. Berckmans eindigde in ‘n mistroostige OCMW-flat aan de Lange Batterijstraat in Antwerpen. Tussen platgedrukte bierblikjes en natgesabbelde sigarettenpeuken. Alleen, verlaten, wanhopig. Maar zijn teksten bulderen, leven, tieren, brullen, grappen, grollen, schreeuwen, huilen, ontroeren, vertederen en raken. En dat in een volstrekt eigen taal. Een eigen taal die van J.M.H. Berckmans een groot schrijver maakt, een uniek schrijver, zoals er nooit één was en er wellicht nooit meer één zal zijn. Die taal van hem, vol volkse spielereien, waanzinnige karikaturen, hilarisch èn intriest, dolkomisch èn treurig. Hij was Louis-Paul Boon èn Paul van Ostaijen, Tom Lanoye èn Herman Brusselmans … tegelijkertijd!

Wij hopen dat u intussen zin hebt om Jean-Marie Henri Berckmans beter te leren kennen. Radio Rix en Antwerpen Boekenstad presentern de podcastreeks De Man Die Zijn Snor In Brand Stak. Vijf afleveringen lang gidst de onvolprezen Marcel Vanthilt u doorheen het leven en werk van een schrijver aan wie hij een warm hart toedraagt. Bijgestaan door de zoetgevooisde stemmen van Kristien De Proost, Geert Breës, Delphine Lecompte en Jeroen Olyslaegers, brengen we zijn werk tot leven.

Bij elke aflevering werd ook een extra verhaal ingelezen. Je vindt alle afleveringen en de verhalen op je favoriete podcast-app.

De podcasts zijn te beluisteren via spotify, apple podcasts, Google podcasts of soundcloud.

#1. De Ballade van Wasted Youth

In aflevering één neemt verteller Marcel ons mee naar zijn hometown, Leopoldsburg! Niet geheel per toeval is dat ook het geboortedorp van Jean-Marie. Wanneer hij ongeveer 12 jaar is verhuist het gezin naar Antwerpen. Hij vindt het er niet leuk en schrijft brieven naar vrienden en vriendinnetjes. Hij klampt zich vast aan enkele jonge mensen zoals zijn vriend M. op wie hij verliefd wordt, en later aan Marina aan wie hij zijn eerste roman ‘Geschiedenis van de revolutie’ zal opdragen. Deze 2 relaties en zijn worsteling met het bestaan veroorzaken een ernstige crisis, die zijn psychologische fundamenten grondig doen wankelen. Zoals vaker zal blijken, gaat Jean-Marie die crisis te lijf met taal. Met enkele shots rock & roll achter de kiezen, begint hij op 19-jarige leeftijd aan zijn debuutroman ‘Geschiedenis van de revolutie’ …

#2. Hoogzomer 1985

In aflevering 2 nemen we de draad op in het midden van de jaren ‘70. In de Lemméstraat is de toestand van het gezin Berckmans chaotisch. Zowel Jean-Marie als zijn broer Paul kampen met psychische problemen. Jean-Marie onderneemt kort na de voorstelling van zijn debuutroman een zelfmoordpoging. Als bij wonder komt hij erdoor en enkele maanden later ontmoet hij de liefde van zijn leven. Met Lut, de vrouw waarmee hij zal trouwen, beleeft hij de mooiste en gelukkigste periode van zijn leven. Het koppel woont jarenlang in Italië waar Jean-Marie een succesvol zakenman in sportschoenen wordt. Ze leven in weelde en genieten van de Italiaanse cultuur. De relatie komt echter onder spanning te staan en samen belanden ze weer In België. Het koppel gaat bankroet, en de relatie komt tot een breekpunt. Lut en Jean-Marie houden het toch nog enkele jaren met elkaar uit. Tot Lut hem het einde aanzegt…

#3. Barakstad

Aflevering drie brengt ons naar het begin van de jaren negentig. De Italiaanse droom en zijn huwelijk liggen aan diggelen. J.M.H. Berckmans trekt zich terug in de Brederodebuurt in Antwerpen, in Barakstad zoals hij het zelf noemt. Hij stort er zich volledig op het schrijven. En dat loont… J.M.H. Berckmans wordt opgemerkt en krijgt lovende kritieken. Behoud de Begeerte vraagt hem om deel te nemen aan de prestigieuze literaire tournee Saint Amour waar hij het podium deelt met onder andere Hugo Claus en Gerard Reve. Zijn bijdrage – waarin hij een koppel vechtend over de keukenvloer laat rollen – wordt zeer gesmaakt. Na een lezing op de UFSIA vragen de studenten Geert Beulens en Vital Baeken of Jean-Marie mee wil doen met hun collectief Circus Bulderdrang. Daarmee gaat een jeugddroom in vervulling. Samen met zijn nieuwe vrienden staat hij bijna elk weekend op het podium. Hij beleeft zijn wildste dromen als rock-n-roll artiest. Maar het zware leven eist ook zijn tol…

#4. Pandemonium in de Grauwzone

Midden jaren negentig ontmoet Jean-Marie zijn literaire secretaris Geert Breës. Vrijwel onmiddellijk na hun eerste ontmoeting vormen ze een onafscheidelijk duo. Ze maken samen muziek en Geert fungeert als rechterhand bij het schrijven van de verhalen die Jean-Marie steeds vaker gaat dicteren. De boeken uit de eerste helft van de jaren negentig waren getuigen van zijn rock & roll-bestaan. Aan het einde van het millennium gebruikt J.M.H. eerder jazztechnieken: hij hakt en kerft in de taal en bouwt met schijnbaar losse fragmenten een ‘Berckmansiaans’ universum op waarin ieder woord doordacht is. Een radicale breuk waardoor Berckmans in ongenade valt bij recensenten en publiek. In zijn werk staat het nakende overlijden van eerst zijn vader en dan zijn moeder centraal. Kort daarna overlijdt ook zijn goede vriend beeldhouwer Albert Szukalski aan kanker. Zijn verhalen zijn heftig van toon en de dood sluimert op elke pagina. Het zijn harde tijden voor J.M.H. Berckmans. Zijn leven speelt zich af in de Grauwzone, een losgeslagen en paranoïde pandemonium…

#5. Rust In Putteke

Begin 2000 stevent het bestaan van J.M.H. Berckmans op een nulpunt af. Op korte tijd is Jean-Marie zijn beide ouders en zijn goede vriend kunstenaar Albert Szukalski verloren. Ook zijn gezondheid gaat ernstig achteruit en financieel zit hij aan de grond. Slechts enkele trouwe vrienden staan hem nu nog bij. Onder hen ook de jonge filmmaker Wim Jammaer die steeds vaker langskomt in Berckmans’ biotoop. Jean-Maries bestaan krijgt echter een onverhoopte opflakkering wanneer hij zijn laatste muze, actrice Kristien De Proost ontmoet. In zijn laatste boeken schrijft hij haar talloze brieven, net als aan zijn overleden ouders en Kamiel Vanhole. Vooral deze brieven openen bij de critici opnieuw de ogen voor de kracht van Berckmans’ unieke schrijfstijl. Ondertussen heeft Jean-Marie onder dwang de ouderlijke woning verlaten en komt hij in een OCMW-studio terecht. Daar wordt hij op 31 augustus 2008 dood aangetroffen in zijn sofa.

Bij elke aflevering hoort ook een extra verhaal:

Als uitsmijter bij de podcastreeks De Man Die Zijn Snor In Brand Stak, presenteren Radio Rix en Antwerpen Boekenstad extra ingelezen verhalen van J.M.H. Berckmans.

Jeroen Olyslaegers leest J.M.H. Berckmans

Als uitsmijter bij de podcastreeks De Man Die Zijn Snor In Brand Stak, presenteren Radio Rix en Antwerpen Boekenstad extra ingelezen verhalen van J.M.H. Berckmans. Voor aflevering 1 nam Jeroen Olyslaegers ‘Jan in de Metropool of de Ballade van Wasted Youth’ voor zijn rekening.

Kristien De Proost, Delphine Lecompte en Jeroen Olyslaegers lezen J.M.H. Berckmans

Als uitsmijter bij de podcastreeks De Man Die Zijn Snor In Brand Stak, presenteren Radio Rix en Antwerpen Boekenstad extra ingelezen verhalen van J.M.H. Berckmans. Voor aflevering 2 namen Kristien De Proost, Delphine Lecompte en Jeroen Olyslaegers ‘Ray & Cecilia, Hoogzomer 1985’ voor hun rekening.

Don Vitalski leest J.M.H. Berckmans

Als uitsmijter bij de podcastreeks De Man Die Zijn Snor In Brand Stak, presenteren Radio Rix en Antwerpen Boekenstad extra ingelezen verhalen van J.M.H. Berckmans. Voor aflevering drie neemt Don Vitalski ‘Hoe het is.’ voor zijn rekening.

Geert Breës leest J.M.H. Berckmans

Als uitsmijter bij de podcastreeks De Man Die Zijn Snor In Brand Stak, presenteren Radio Rix en Antwerpen Boekenstad extra ingelezen verhalen van J.M.H. Berckmans. Voor aflevering vier nam Geert Breës ‘Slecht nieuws voor Doctor Paf de Pierennaaier, pandemonium in de Grauwzone’ voor zijn rekening.

Geert Breës, Kristien De Proost, Delphine Lecompte en Jeroen Olyslaegers lezen J.M.H. Berckmans

Als uitsmijter bij de podcastreeks De Man Die Zijn Snor In Brand Stak, presenteren Radio Rix en Antwerpen Boekenstad extra ingelezen verhalen van J.M.H. Berckmans. Voor de slotaflevering nemen Geert Breës, Kristien De Proost, Delphine Lecompte en Jeroen Olyslaegers ‘De doodgewoonste dingen brengen ons aan ‘t zingen van de vriendschap en de liefde’ voor hun rekening.

Credits

De Man die zijn Snor in Brand Stak is een co-productie van Radio Rix en Antwerpen Boekenstad.

Scenario: Geert Breës, Chris Ceustermans, Kristien De Proost en Wim Jammaer

Regie: Wim Jammaer

Presentatie: Marcel Vanthilt

Stemmen: Geert Breës, Kristien De Proost, Delphine Lecompte & Jeroen Olyslaegers

Techniek opname: Wouter Dupon, Wim Jammaer

Montage: Wim Jammaer

Mastering en mixing: Peter Boodts

Productie: Christophe Kenis, Maarten Loos, Katrien Maes

Communicatie: Katrien Maes

Foto’s: (c) Leon Lemahieu

Uitvoerend producent: Christophe Kenis

Met speciale dank aan...

… Antwerpen Boekenstad, om deze podcast te willen co-produceren.

De man die zijn snor in brand stak